گلچین سخنان رهبری در مورد موسیقی
شعر را پیدا کنید و کلامی را بیابید که حقیقتاً معنای عرفانی یا اخلاقی داشته باشد؛ مثل خیل از غزل ها صائب و بعضی از شعرای سبک هندی، که از جنبه اخلاقی خوب و قابل قبولی برخوردار است. کلام هایی چنین را روی آهنگ های خود بگذارید، تا آثار پسندیده ای به وجود بیاورید.
بعضی از موسیقیدان‌های سنتی اصیل و ریشه‌دار، گاهی می‌گویند که «موسیقی قبل از انقلاب دچار ابتذال شده بود؛ ولی در دوران انقلاب الحمدالله، آن ابتذال از بین رفت».
من این را نمی‌خواهم بگویم. من تقسیم دیگری را می‌خواهم مطرح کنم. چون تنها به اینکه آن ابتذال‌ها از بین برود، قانع نیستم.
بلکه می‌گویم در همین موسیقی غیرمبتذل سنتی عالمانه هم، شما وظیفه دارید جهت‌گیری درست ایجاد کنید. توقع من از شما، هدفدارکردن موسیقی است.
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++
«... خواننده‌ی خوب و خوش‌صدایی، شعر خوش‌مضمونی را می‌خواند و نوازنده‌یی
هم می‌نوازد و آن مضمون شعر، شنونده را به سمت حقایق اسلامی و الهی و
عرفانی و حقایق زندگی - ولو خارج از مسائل عرفانی و الهی باشد - نزدیک
می‌کند؛ این قطعاً اشکال ندارد و حرام نیست». امام خامنه ای 1370/12/5.
«... غنا که در شرع اسلام حرام است، اشاره به شکل ندارد؛ بلکه
اشاره به محتوا می کند. اصلاً وقتی می خواهید دنبال غنا بگردید، آن آهنگ را
از لحاظ شکل مطالعه نکنید تا بگویید حرام است یا حلال است؛ بلکه آهنگ را
به لحاظ محتوا مطالعه کنید. یعنی غنا یک امر محتوایی است، نه یک امر
قالبی». امام خامنه ای 1360/11/26.
«ببینید، آن موسیقی‌ای که انسان
را غافل می‌کند و داخل خلسه‌ی شهوانی می‌برد، حرام است؛ چه موسیقی ایرانی
باشد، چه موسیقی فرنگی باشد ... موسیقی‌ای که انسان را از خدا غافل کند،
موسیقی بدی است». امام خامنه ای 1370/12/5.
«مردم ما به شعرهای
اخلاقی محتاج اند؛ شعرهای صائب و مثل شعرهای سبک هندی از جمله، اشعار واعظ
قزوینی. این شعرها، هم از لحاظ رتبه شعری بالاست.این شعر می تواند یک آهنگ
را که می توانست آهنگ حرام باشد، حلال کند». امام خامنه ای 1371/9/17.
«موسیقی
به معنای یک هنر، چیز با ارزشی ست. اما همچنان که یک شعر بد، مردود است
–ولو یک هنر است –یک موسیقی گناه آلود و گناه آموز مردود است –ولو این که
هنر است –یک موسیقی گناه آلود و گناه آموز نیز، هم حرام و هم مردود است؛
ولو اینکه یک هنر هم باشد. این را حمل نکنند بر ضدیت با هنر؛ که «آقا؛ فلان
با هنر مخالف است» ما با گناه مخالفیم. چرا با هنر مخالف باشیم؟ تا گفته
می شود «فلان موسیقی حرام است» می گویند: «اَه! اینها باز هم آخوند بازی و
شیخ بازی در آوردند. مقدس بازی در آورند.» نه آقا موسیقیِ خوب چیز خوبی
است. مگر ندیدید جلو چشم امام آلات موسیقی بردند و بنا کردند زدن و خواندن.
امام هم مثل کوه نشستند و نگاه کردند. امام خامنه ای 1371/9/17.
«موسیقی
ابزاری است که می تواند حرام و می تواند حلال باشد. نوع حلال آن به درستی
شناسایی و برابر نظرات روشنگر امام راحل (طاب ثراه) در معرض استفاده
قرارگیرد و در این باره بیشتر از هنر اصیل ایرانی که با ساخت روحی و عاطفی
مردم ما همخوان و همنوا است به کار گرفته شود». امام خامنه ای 1372/11/24.
«....ای کاش آقای دکتر معین می بود که من این حرف را می خواهم بزنم. ...
من به ایشون گفتم، من اعتراض دارم. یه چیزهایش عکس شده. یعنی الان در
دانشگاه های کشور ترویج موسیقی میشه. نباید بشه. ترویج موسیقی یک کاریست بر
خلاف مذاق اسلام. درسته که هر نوع موسیقی حرام نیست. اما ترویج موسیقی به
این معنی نیست که میروند یک نوع موسیقی که حرام نیست را می گردند با دقت
پیدا می کنند اون را تعلیم می دهند و ترویج می کنند. این نیست، بلکه درست
عکس این است. در موارد بسیاری عکس اینه». امام خامنه ای 1373/4/22.
«آن
موسیقی که منادیان دین و شرع همیشه در دوره های گذشته با آن مقابله می
کردند و می گفتند حرام است، همان موسیقی سنتی ایرانی خودمان است که به شکل
حرامی در دربارهای سلاطین، در نزد افراد بی بند و بار، در نزد افرادی که به
شهوات تمایل داشتند و خوض در شهوات می کردند، اجرا می شده؛ این همان
موسیقی حرام است». امام خامنه ای 1374/9/8.
«من این توقع را هم از
آقایان آهنگ ساز و موسیقی دان دارم. اگر شما توانستید این کار را بکنید،
بدانید خشتی را خواهید گذاشت که نه برای تمدن ایران اسلامی، بلکه برای کل
جهان محفوف به همان سیاستی که قبلاً عرض کردم، مبارک خواهد بود». امام
خامنه ای 1375/5/9.
«من دعوت به غم انگیز بودن و بی ذوقی نمی کنم؛
بلکه دعوت من، به متعالی شدن و پدیده موسیقی را از ابتلائات مادی بشر بیرون
کشیدن و فراتر آوردن است. امیدوارم به این دعوت، جواب مثبت داده شود و
موسیقی را به سمت متعالی شدن سوق دهید. اگر شما هم اقدام نکنید بالاخره
گروهی می آیند و به این روش تکاملی عمل می کنند. به هر حال، بشر در زندگی
ناگزیر از تکامل است». امام خامنه ای 1375/5/9.
«در زمینه موسیقی،
باید آثاری پدید آورد که برای ملت ها و انسان های صاحب اندیشه و خردمند،
راه گشا باشد. والا اینکه هر آدم بی سر و پا و هر لات عرق خور از موسیقی
التذاذی ببرد و خیال کند ویژه او ساخته شده است، ارزش و اهمیت ندارد.
موسیقی ای ارزشمند است که انسان های خردمند و صاحب اندیشه و افرادی که یک
حرکت و تشخیص شان گاهی دنیایی را تکان می دهد، از آن بهره ببرند و استفاده
کنند». امام خامنه ای 1375/5/9.
«توجهی که بعد از پیروزی انقلاب
اسلامی بایستی از طرف دست اندرکاران موسیقی نسبت به موسیقی صورت می گرفت،
نگرفت. البته این بدان معنا نیست که کارها خوب انجام نشده است. مسلماً شده
است که ما اینجا می نشینیم و به کار شما گوش می سپاریم. بنده آدمی نیستم که
اگر موسیقی حرام نواخته شد بنشینم و به آن گوش بسپارم. آن چه در این
مقوله، حرام بوده هنوز هم حرام است. در برخورد با حرام هم جای ملاحظه نیست و
من هم به عنوان فرد متشرع که ملاکم فقه است، ملاحظه کاری نمی کنم ... به
هر حال از این به بعد می گویم که خواننده ها و نوازنده های ما، مردمان
متدینی هستند که در مقوله موسیقی اصول را ملاحظه می کنند. رعایت اصول از
جانب آنها موجب شده که نوارهای موسیقی تا حدودی از حال و هوای گذشته، خارج
شود». امام خامنه ای 1375/5/9.
«توقع انقلاب از هنر و هنرمند ،
مبتنی بر نگاه زیبا شناختی در زمینه هنر است؛ توقع زیادی هم نیست ...
هزاران حادثه به مراتب با ارزش تر و بزرگتر از آنچه که در این اثر هنری
نشان داده شده، در دوران هشت سال دفاع مقدس و در خود انقلاب، در خانه شما
اتفاق افتاد؛ آیا این زیبایی نیست؟ هنر می تواند از کنار این قضیه بی تفاوت
بگذرد؟ توقع انقلاب این است و توقع زیاده خواهانه ای نیست. می گویند چرا
زیبایی دیده نمی شود کسی که به این مقوله بی اعتناست، نمی خواهد این زیبایی
را ببیند». امام خامنه ای 1380/5/1.
«بله؛ [موسیقی] یکی از راهها[ی
مبارزه با تهاجم فرهنگی ا]ست. البته با شرایطی می تواند باشد؛ اما بهترین
راهش را این نمی دانم. ... ببینید؛ موسیقی ای که انسان را به بیکارگی و
ابتذال و بی حالی و واخوردگی از واقعیتهای زندگی و امثال اینها بکشاند،
موسیقی حلال نیست؛ موسیقی حرام است. موسیقی چنانچه انسان را از معنویت، از
خدا و از ذکر غافل کند، حرام است. موسیقی ای که انسان را به گناه و
شهوترانی تشویق کند، حرام است؛ از نظر اسلام این است. موسیقی اگر این
خصوصیات مضر و موجب حرمت را نداشته باشد، البته آن وقت حرام نیست. اینهایی
را که من گفتم، بعضیش در موسیقی بی کلام و در سازهاست؛ بعضی هم حتّی در
کلمات است. یعنی ممکن است فرضاً یک موسیقی ساده بی ضرری را اجرا کنند، لیکن
شعری که در این موسیقی خوانده می شود، شعرِ گمراه کننده ای باشد؛ شعرِ
تشویق کننده به بی بندوباری، به ولنگاری، به شهوترانی، به غفلت و این طور
چیزها باشد؛ آن وقت حرام می شود. بنابراین، آن چیزی که شاخص حرمت و حلیّت
در موسیقی است و نظر شریف امام هم در اواخر حیات مبارکشان - که آن نظریه را
در باب موسیقی دادند - به همین مطلب بود، این است. موسیقی لهوی داریم.
ممکن است موسیقی - به اصطلاح فقهی اش - موسیقی لهوی باشد. «لهو» یعنی غفلت،
یعنی دور شدن از ذکر خدا، دور شدن از معنویت، دور شدن از واقعیتهای زندگی،
دور شدن از کار و تلاش و فرو غلتیدن در ابتذال و بی بندوباری. این موسیقی
می شود حرام. اگر این با کیفیّت اجرا حاصل شود، اگر با کلام حاصل شود؛ فرقی
نمی کند». امام خامنه ای در پرسش و پاسخ با جوانان ۱۳۷۷/۱۱/۱۳.
بیانات امام خامنه ای در جمع اهالی موسیقی در 1375/5/9:
آنان
که در امر نوازندگی یا خوانندگی فعال بودند اظهار داشتند که طبق فطرت و
ذوقی سلیم، نظم منطقی را در کار معمول می‌داشته، و قواعد را رعایت
می‌کرده‌اند. هفت دستگاه اصلی موسیقی و دستگاه‌های فرعی آن، که تنها مربوط
به موسیقی ایرانی نیست، بلکه در همه آهنگهای جهان وجود دارد، به گونه‌ای
تکوین یافته که هر صدایی شما دربیاورید، در یکی از آن دستگاه‌ها هست. بدین
ترتیب می‌توان نتیجه گرفت هنر موسیقی، تلفیقی از دانش، اندیشه و فطرت
خدادادی است؛ که مظهر فطرت خدادادی، در درجه اول، حنجره انسان‌ها، و در
درجه دوم، سازهایی است که به دست انسان‌ها ساخته شده است. پس می‌بینید که
پایه، پایه الهی است. اولین نتیجه‌ای که می شود گرفت آن است که ما این هنر
را، در راه خدا مصرف کنیم.
ما از دوران جوانی خودمان حرف‌های برخی
از اهالی هنر را می‌شنیدیم که روشنفکر مآبانه و واقعاً بیپایه و اساس،
مبتنی به این نکته بود که «ما هنر را در راه فکر و پیش‌بینی و سیاست، به
کار نمی‌بندیم». آنها که ادعاهایی چنین داشتند، هنرشان - اعم از شعر و دیگر
فنون - بیش از سایرین در خدمت سیاست‌ها قرار می‌گرفت. قصد ورود به چنین
بحث‌هایی را ندارم. اما می‌خواهم بگویم هر کاری که متکی به اراده انسان
است، باید برای هدفی انجام گیرد. هرچه هدف متعالی‌تر باشد، آن کار یا هنر
ارزشمندتر می‌شود. متأسفانه هدف موسیقی در شرق، در حد تعالی خود موسیقی
نبوده است.
می دانید که من به طور طبیعی از جمله آدم های غرب ستیزم.
چنان که هیچ ویژگی غرب، مرا مبهوت و مجذوب نمی کند. در عین حال، ویژگی های
مثبت غرب را از روی محاسبه، تأیید می کنم. یکی از آن ویژگی ها، مقوله
موسیقی است. درست است که در غرب، موسیقی رقص و لهو و سایر موسیقی‌های منحط
وجود دارد، اما در همان نقطه از جهان، از دیرباز موسیقی‌های آموزنده و
معنادار هم بوده است؛ موسیقی‌ای که برای گوش سپردن به آن، انسان عارف واقف
خردمند، می‌تواند بلیت تهیه کند، در سالن اجرای کنسرت بنشیند و ساعتی از آن
لذت ببرد. در غرب موسیقی‌هایی که گاهی یک ملت را نجات داده و گاهی یک
مجموعه فکری را به سمت صحیحی هدایت کرده، کم نبوده است. غرب برخوردار از
چنین ویژگی‌ای نیز بوده، و هست.
در شرقی که راجع به آن گفتم (یعنی
در محدوده جغرافیایی مورد اشاره) متأسفانه موسیقی از چنین اعتبار و جایگاهی
برخوردار نبوده است. موسیقی در اینجا عبارت از آهنگ‌ها و آلات و ادوات لهو
بوده؛ که فقها از آن، به «موسیقی لهوی حرام» تعبیر کرده‌اند. فرض بفرمایید
فلان خلیفه، شبی دچار بی‌خوابی می‌شده است. موسیقیدان با آن خصوصیاتی که
گفتم «اهل خرد و قریحه و ذوق است»، بایستی خود را می‌شکست، پای تخت خلیفه
می‌نشست، تا خلیفه از حالت افسردگی که بیرون می‌آمد این وضعیت موسیقی در
بارگاه خلفا و امرای عرب بود. عین همین قضیه، در مورد سلاطین ایران هم صدق
می‌کند. پادشاهانی که اهل موسیقی لهو بوده و دربارهای موسیقی طلب
داشته‌اند، کم نیستند. که از آن جمله می‌توان به دربار قاجار و پادشاهان آن
سلسله اشاره کرد.
توجه می‌کنید که موسیقی در خدمت چه جریانها و
کسانی بوده است؟ اینکه می‌بینید در کلمات فقها، موسیقی، مقوله‌ای حرام و
ممنوع و دست نزدنی و نزدیک نشدنی است، به همین خاطر است.
توجهی که
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بایستی از طرف دست اندرکاران موسیقی نسبت به
موسیقی صورت می گرفت، نگرفت. البته این بدان معنا نیست که کارها خوب انجام
نشده است. مسلماً شده است که ما اینجا می نشینیم و به کار شما گوش می
سپاریم.بنده آدمی نیستم که اگر موسیقی حرام نواخته شد بنشینم و به آن گوش
بسپارم. آن چه در این مقوله، حرام بوده هنوز هم حرام است.در برخورد با حرام
هم جای ملاحظه نیست ومن هم به عنوان فرد متشرع که ملاکم فقه است، ملاحظه
کاری نمی کنم.
حرف من با موسیقی‌دان‌ها این است که موسیقی را به سمت
معنا و هدف‌های متعالی ببرید؛ هدف‌هایی فراتر از هدف عیاشی؛ فلان عاشق
کذایی که بهمان معشوقه کذایی‌تر را دوست می‌داشته، و چون مورد بی اعتنایی
وی قرار گرفته و دلش شکسته است، می‌خواهد پای فلان ساز بنشیند، و در اثر
آهنگ و ترانه سوزناک، اشکی از ره فراق بریزد چنین هدفی در استعمال موسیقی
ارزشمند نیست.
چه ارزشی دارد که به خواهش دل یک نفر بسازند و
بخوانند و بنوازند، و آن اندیشه ریاضی و محاسبه علمی و منطقی را - که
اعتبار موسیقی است - چنین خوار و ذلیل کنند؟ ارزش و هدف و تعالی در موسیقی،
این نیست. موسیقی متعالی، موسیقی‌ای است که برای هدف متعالی باشد. اگر
چنین باشد، آن وقت می‌شود موسیقی را پاک و مقدس نامید.
موسیقی را
باید به سمت هدف متعالی بکشانید. این را هم فراموش نکنید که کلام از محسنات
موسیقی ماست. اصلاً نقطه قوت در موسیقی فارسی و عربی، وجود کلام به صورت
اغلبی است. یعنی غالباً چنین بوده که موسیقی با کلام همراه می شده است.
مسلماً کلام بر جهت گیری کار مجموعه شما تأثیر می گذارد. به تعبیر دیگر در
بعضی اوقات، کلام که با آهنگ نواخته شده همراه است، وجه هدایتگر دارد و این
وجه در معنای عرفانی، اخلاقی، اجتماعی یا سیاسی کلام نهفته است. آن وقت
است که می توان گفت: کلام هدایت گر، موسیقی را دارای جهت متعالی می کند. یک
وقت است که آهنگ را با کلامی گمراه کننده همراه می کنید. فرض بفرمایید
کلام، مبین سوز و گداز یک عاشق کاملاً جسمانی و مادی برای معشوقه خود است.
سوز و گداز کذا هم به خاطر این است که عاشق به معشوقه دست پیدا کند و شب را
با او تا صبح بگذراند هیچ هدف دیگر ندارد و صد در صد هدف مادی است. مسلماً
کلام که برای این مقصود گفته شود، حرام است. این هنر شماست که بگردد و شعر
های خوب را پیدا کند. البته شعرهای حافظ و سعدی هم، همیشه عرفانی نیست.
چه
بسا شعر جسمانی و مادی هم دارند. شعر را پیدا کنید و کلامی را بیابید که
حقیقتاً معنای عرفانی یا اخلاقی داشته باشد؛ مثل خیل از غزل ها صائب و بعضی
از شعرای سبک هندی، که از جنبه اخلاقی خوب و قابل قبولی برخوردار است.
کلام هایی چنین را روی آهنگ های خود بگذارید، تا آثار پسندیده ای به وجود
بیاورید.
درخواست من از شما آقایان موسیقی دان ها و افرادی که در
این زمینه بسیار مهم صاحب نظر و هنر هستید، این است که احساس مسئولیت کنید و
موسیقی را نجات دهید. البته من دلم نمی خواهد مفاهیم با هم مخلوط شود.
بعضی از موسیقی دان های سنتی اصیل و ریشه دار، گاهی می گویند که موسیقی قبل
از انقلاب دچار ابتذال شده بود؛ ولی در دوران انقلاب الحمدا... آن ابتذال
از بین رفت. من این را نمی خواهم بگویم. از دید یک متخصص، همان است که
موسیقی دچار ابتذال شده بود. خوشبختانه، به خاطر محدودیت های قهری انقلاب،
آن ابتذال ها از پیکر موسیقی فرو ریخت. من تقسیم دیگر را می خواهم مطرح
کنم. چون تنها به این که آن ابتذال ها از بین برود، قانع نیستم. بلکه می
گویم: در همین موسیقی غیر مبتذل سنتی عالمانه هم شما وظیفه دارید جهت گیری
درست ایجاد کنید.
بعضی از موسیقیدان‌های سنتی اصیل و ریشه‌دار،
گاهی می‌گویند که «موسیقی قبل از انقلاب دچار ابتذال شده بود؛ ولی در دوران
انقلاب الحمدالله، آن ابتذال از بین رفت». من این را نمی‌خواهم بگویم. من
تقسیم دیگری را می‌خواهم مطرح کنم. چون تنها به اینکه آن ابتذال‌ها از بین
برود، قانع نیستم. بلکه می‌گویم در همین موسیقی غیرمبتذل سنتی عالمانه هم،
شما وظیفه دارید جهت‌گیری درست ایجاد کنید. توقع من از شما، هدفدارکردن
موسیقی است.
به دنبال مسائلی چنین، در وادی موسیقی باشید. موسیقی
باید در این جهت برود و صدا و سیما، موظف‌ترین و مسئول‌ترین مرکز برای این
کار است. اینکه از صدا و سیما اسم می‌برم، بدین معنا نیست که وزارت ارشاد
را فراموش کنیم. وزارت ارشاد هم جزو موظف‌ترینهاست. اما شما جزو متعهدترین
و موظف‌ترینها هستید. پس، به سراغ این کار بروید.
به یاد دارم در
زمان گذشته که ما مشغول مبارزه بودیم یک وقت بحث از موسیقی و سمفونی های
بتهون پیش آمد. از برخی مطلعین شنیدم که شور «علی اف» در جنگ جهانی، باعث
نجات شوروی، شده بود. از همین آهنگ شور موسیقی شما، آهنگساز و نوازنده ای
در شوروی، قطعه ای ساخته که ملت را تکان داده است. من اگر چه «علی اف» را
نمی شناسم و شور او را نشنیده ام اما می دانم «شور» چیست و می دانم که
انسانی با قریحه می تواند با یک آهنگ ملتی را منقلب کند و تکان دهد.
* س: مقصود از موسیقی و غنا چیست ؟
ج:
غنا یعنی ترجیع صدا به نحوی که مناسب با مجالس لهو باشد که از گناهان بوده
و بر خواننده و شنونده حرام است. ولی موسیقی، نواختن آلات آن است که اگر
به نحو معمول در مجالس لهو و گناه باشد، هم بر نوازنده و هم بر شنونده حرام
است. و اگر به آن نحو نباشد، فی نفسه جائز است و اشکال ندارد.
* س: آیا آموختن موسیقی به خصوص سنتور جایز است ؟ ترغیب و تشویق دیگران به آن چه حکمی دارد؟
ج:
به کار گیری آلات موسیقی برای نواختن موسیقی غیر لهوی، اگر برای اجرای
سرودهای انقلابی یا دینی و یا برای اجرای برنامه های فرهنگی مفید و برنامه
های دیگر با غرض عقلائی مباح باشد، اشکال ندارد به شرط اینکه مستلزم مفاسد
دیگری نباشد و همچنین آموختن و یاد دادن نوازندگی برای امر فوق فی نفسه
اشکال ندارد.
* س: ملاک تمیز موسیقی حلال از حرام چیست؟ و آیا موسیقی کلاسیک « حلال» است ، بسیار مناسب است که معیار آن را بیان فرمایید؟
ج:
هر نوع موسیقی که به نظر عرف موسیقی لهوی و مطرب که مناسب با مجالس عیش و
نوش است ، موسیقی حرام محسوب می شود و فرقی نمی کند که موسیقی کلاسیک باشد
یا غیر کلاسیک. تشخیص موضوع هم موکول به نظر عرفی مکلف است و اگر موسیقی
این گونه نباشد به خودی خود اشکال ندارد.
* س: گوش‌دادن به
نوارهایی که توسط سازمان تبلیغات اسلامی و یا مؤسسه اسلامی دیگر مجاز اعلام
شدهاند، چه حکمی دارد؟ و استفاده از آلات موسیقی مثل کمان، وِیولون و نَی
چه حکمی دارد؟
ج: جواز گوش‌دادن به نوارها منوط به تشخیص خود مکلّف
است که اگر تشخیص دهد مشتمل بر غنا و موسیقی لهوی و مضل عن سبیل الله
مناسب با مجالس عیش و نوش و خوشگذرانی و همچنین مطالب باطل نیست، گوش‌دادن
به آن اشکال ندارد بنا بر این تجویز آن توسط سازمان تبلیغات اسلامی و یا
هر مؤسسه اسلامی دیگر به تنهایی دلیل شرعی برای مباح بودن آن نیست و
بکارگیری آلات موسیقی در موسیقی لهوی مطرب و مناسب با مجالس لهو و گناه
جایز نمیباشد، ولی استفاده حلال از آنها برای اهداف عقلایی اشکال ندارد و
تشخیص مصادیق هم موکول به نظر خود مکلّف است. استفتائات فقهی رهبری درباره
موسیقی.
موسیقی و غنا
اجوبه الاستفتائات
س 1128: ملاک تمییز موسیقی حلال از حرام چیست؟ و آیا موسیقی کلاسیک حلال است؟ بسیار مناسب است که معیار آن را بیان فرمایید.
ج:
هر موسیقی که به نظر عرف موسیقی لهوی و مضل عن سبیل الله که مناسب با
مجالس عیش و نوش است باشد، موسیقی حرام محسوب می‌شود و فرقی نمیکند که
موسیقی کلاسیک باشد یا غیر کلاسیک. تشخیص موضوع هم موکول به نظر عرفی مکلّف
است و اگر موسیقی این گونه نباشد بخودی خود اشکال ندارد.
س 1129:
گوش‌دادن به نوارهایی که توسط سازمان تبلیغات اسلامی و یا مؤسسه اسلامی
دیگر مجاز اعلام شدهاند، چه حکمی دارد؟ و استفاده از آلات موسیقی مثل
کمان، وِیولون و نَی چه حکمی دارد؟
ج: جواز گوش‌دادن به نوارها منوط
به تشخیص خود مکلّف است که اگر تشخیص دهد مشتمل بر غنا و موسیقی لهوی و
مضل عن سبیل الله مناسب با مجالس عیش و نوش و خوشگذرانی و همچنین مطالب
باطل نیست، گوش‌دادن به آن اشکال ندارد بنا بر این تجویز آن توسط سازمان
تبلیغات اسلامی و یا هر مؤسسه اسلامی دیگر به تنهایی دلیل شرعی برای مباح
بودن آن نیست و بکارگیری آلات موسیقی در موسیقی لهوی مطرب و مناسب با مجالس
لهو و گناه جایز نمیباشد، ولی استفاده حلال از آنها برای اهداف عقلایی
اشکال ندارد و تشخیص مصادیق هم موکول به نظر خود مکلّف است.
س 1130: منظور از موسیقی مطرب ولهوی چیست؟ و راه تشخیص موسیقی مطرب و لهوی از غیر آن چیست؟
ج:
موسیقی لهوی مضل عن سبیل الله آن است که به سبب ویژگیهایی که دارد انسان
را از خداوند متعال و فضائل اخلاقی دور نموده و به سمت بیبندوباری و گناه
سوق دهد و مرجع تشخیص موضوع عُرف است.
س 1131: آیا شخصیت نوازنده و محل نواختن و یا غرض و هدف از آن در حکم موسیقی تأثیر دارد؟
ج:
موسیقی حرام، موسیقی لهوی مضل عن سبیل الله و مناسب با مجالس لهو و گناه
است و گاهی شخصیت نوازنده یا کلام همراه آهنگ یا مکان و یا سایر شرایط در
اینکه موسیقی تحت عنوان موسیقی لهوی مضل عن سبیل الله و حرام و یا عنوان
حرام دیگر قرار بگیرد مؤثر است مانند اینکه بر اثر آن امور، منجر به ترتّب
فساد شود.
س 1132: آیا معیار حرمت موسیقی فقط مطرب و لهوی بودن آن
است یا اینکه میزان تحریک و تهییج آن هم تأثیر دارد؟ و اگر باعث حزن و گریه
شنونده شود، چه حکمی دارد؟ خواندن و شنیدن غزلهایی که به‌صورت سه ضرب و
همراه با موسیقی خوانده می‌شوند، چه حکمی دارد؟
ج: ملاک آن ملاحظه
کیفیت نواختن موسیقی با در نظر گرفتن همه خصوصیات و ویژگیهای آن است و
اینکه از نوع موسیقی لهوی مضل عن سبیل الله و مناسب با مجالس لهو و گناه
باشد، هر موسیقی که به حسب طبیعت خود از نوع موسیقی لهوی باشد، حرام است
اعم از اینکه مهیّج باشد یا خیر و موجب ایجاد حزن و اندوه و حالات دیگر در
شنونده بشود یا خیر و هرگاه غزلهایی که همراه با موسیقی خوانده می شوند
به‌صورت غنا و آواز لهوی مناسب مجالس لهو و لعب در آیند، خواندن و شنیدن
آنها حرام است.
س 1133: غنا چیست؟ آیا غنا فقط شامل صدای انسان است یا اینکه شامل صداهای حاصل از آلات موسیقی هم می‌شود؟
ج:
غنا عبارت است از صدای انسان در صورتی که با ترجیع همراه بوده و مناسب
مجالس لهو و گناه باشد که خواندن به این صورت و گوش‌دادن به آن حرام است.
س
1134: آیا زدن بر ظرفها و سایر وسایلی که جزء آلات موسیقی نیستند، در
عروسیها توسط زنان جایز است؟ اگر صدا به بیرون از مجلس برسد و مردان آن را
بشنوند چه حکمی دارد؟
ج: جواز این عمل بستگى به کیفیت نواختن دارد.
اگر به شیوه متداول در عروسىهاى سنّتى باشد و لهو محسوب نشود و فسادى هم
بر آن مترتّب نگردد، اشکال ندارد.
س 1135: دف زدن توسط زنان درعروسی‌ها چه حکمی دارد؟
ج: استفاده از آلات موسیقی برای نواختن موسیقی لهوی مضل عن سبیل الله مطرب جایز نیست.
س 1136: آیا گوش‌دادن به غنا در خانه جایز است؟ اگر در فردی تأثیر نداشته باشد چه حکمی دارد؟
ج: گوش‌دادن به غنا به‌طور مطلق حرام است، چه در خانه به تنهایى شنیده شود و یا در حضور دیگران و چه در او تأثیر بگذارد یا خیر.
س
1137: بعضی از جوانان که تازه به سن بلوغ رسیدهاند از مراجعی تقلید
میکنند که فتوا به حرمت موسیقی به‌طور مطلق دادهاند هرچند از رادیو و
تلویزیون دولت اسلامی پخش شود، حکم این مسأله چیست؟ و آیا اگر ولیّ فقیه
گوش‌دادن به موسیقی حلال را اجازه داده باشد، آیا تجویز او به خاطر احکام
حکومتی برای جواز آن کافی است یا اینکه آنان باید به فتوای مرجع تقلید خود
عمل کنند؟
ج: فتوا به جواز یا عدم جواز گوش‌دادن به موسیقى از
احکام حکومتى نیست، بلکه حکم شرعى فقهى است و بر هر مکلّفى واجب است در
اعمالش به فتواى مرجع تقلید خود مراجعه کند. ولى موسیقى اگر مناسب با مجالس
لهو و گناه نباشد و مفسدهاى هم بر آن مترتّب نگردد، دلیلى بر حرمت آن
وجود ندارد.
س 1138: مقصود از موسیقی و غنا چیست؟
ج: غنا
یعنى ترجیع صدا به نحوى که مناسب با مجالس لهو باشد که از گناهان بوده و بر
خواننده و شنونده حرام است. ولى موسیقى، نواختن آلات آن است که اگر به نحو
معمول در مجالس لهو و گناه باشد، هم بر نوازنده و هم بر شنونده حرام است. و
اگر به آن نحو نباشد، فى‌نفسه جایز است و اشکال ندارد.
س 1139: من
در مکانی کار میکنم که صاحب آن همیشه به نوارهای غنا گوش میدهد و من هم
مجبور به شنیدن آن هستم، آیا این کار برای من جایز است یاخیر؟
ج:
اگر نوارها در بردارنده غنا یا موسیقى لهوى مناسب با مجالس لهو و معصیت
باشند، گوش‌دادن آن جایز نیست. ولى اگر مجبور به حضور در آن مکان هستید،
رفتن به آنجا و کارکردن در آن براى شما اشکال ندارد ولى واجب است به غنا
گوش ندهید هرچند به گوش شما بخورد و آن را بشنوید.
س 1140: موسیقی
که از رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی پخش می‌شود، چه حکمی دارد؟ آیا این
گفته که حضرت امام(قدّس سره) موسیقی را به‌طور مطلق حلال اعلام کرده‌اند،
صحیح است؟
ج: نسبت حلال دانستن موسیقی به‌طور مطلق به راحل عظیم
الشأن حضرت امام خمینی(قدّس سرّه) کذب و افتراء است. امام(قدّس سرّه) معتقد
به حرمت موسیقی مناسب با مجالس معصیت بودند و نظر ما هم همین است، ولی
اختلاف در دیدگاهها از تشخیص موضوع نشأت میگیرد زیرا تشخیص موضوع موکول به
نظر خود مکلّف است. گاهی نظر نوازنده با نظر شنونده تفاوت پیدا می‌کند که
در این صورت موسیقی که به تشخیص مکلّف لهو و مناسب با مجالس گناه است بر او
گوش‌دادن به آن حرام میباشد و امّا صداهای مشکوک محکوم به حلیّت هستند و
پخش از رادیو و تلویزیون به تنهایی دلیل شرعی بر مباح و حلال بودن آنها
محسوب نمیشود.
س 1141: گاهی از رادیو و تلویزیون آهنگهایی پخش
می‌شود که به نظر من مناسب با مجالس لهو و فسق هستند، آیا بر من واجب است
که از گوش‌دادن به آنها خودداری نموده و دیگران را هم از آن منع کنم؟
ج:
اگر آنها را از نوع موسیقی لهوی مضل عن سبیل الله و مناسب با مجالس لهو
میدانید، جایز نیست به آنها گوش دهید، ولی نهی دیگران از باب نهی از منکر
منوط به این است که احراز نمایید که آنان هم آهنگهای مزبور را از نوع
موسیقی حرام میدانند.
س 1142: گوش‌دادن و توزیع غنا و موسیقی لهوی که محصول کشورهای غربی است، چه حکمی دارد؟
ج:
در عدم جواز گوش‌دادن به موسیقی لهوی مناسب با مجالس لهو و باطل، فرقی بین
زبانها و کشورهای محل تولید وجود ندارد. بنا بر این خرید و فروش و
گوش‌دادن و توزیع این نوارها در صورتی که محتوی غنا یا موسیقی لهوی حرام
باشند جایز نیست.
س 1143: خواندن به‌صورت غنا توسط هر یک از مرد یا
زن چه از طریق نوار کاست باشد و یا از طریق رادیو و چه همراه موسیقی باشد و
یا نباشد، چه حکمی دارد؟
ج: غنا حرام است و خواندن به‌صورت غنا و
گوش‌دادن به آن جایز نیست اعم از اینکه توسط مرد باشد یا زن و به‌طور
مستقیم باشد یا از طریق نوار و همراه با نواختن آلات لهو باشد یا نه.
س 1144: نواختن موسیقی به منظور اهداف و اغراض عقلایی و حلال در مکان مقدّسی مانند مسجد چه حکمی دارد؟
ج:
نواختن موسیقی لهوی مضل عن سبیل الله مناسب با مجالس لهو و گناه به‌طور
مطلق جایز نیست حتّی اگر در غیر مسجد و برای غرض عقلایی حلالی باشد، ولی
اجرای سرودهای انقلابی و مانند آن همراه با نغمههای موسیقی در مکان مقدس و
در مناسبتهایی که آن را اقتضا می‌کند، اشکال ندارد مشروط بر اینکه با
احترام آن مکان منافات نداشته باشد و در مکانهایی مثل مسجد برای نمازگزاران
مزاحمت ایجاد نکند.
س 1145: آیا آموختن موسیقی به‌خصوص سنتور جایزاست؟ ترغیب و تشویق دیگران به آن چه حکمی دارد؟
ج:
بکارگیرى آلات موسیقى براى نواختن موسیقى غیرلهوى، اگر براى اجراى سرودهاى
انقلابى یا دینى و یا براى اجراى برنامههاى فرهنگى مفید و برنامههاى
دیگر با غرض عقلایى مباح باشد، اشکال ندارد به شرط اینکه مستلزم مفاسد
دیگرى نباشد و همچنین آموختن و یاد دادن نوازندگى براى امر فوق فى‌نفسه
اشکال ندارد. ولى ترویج موسیقى با اهداف عالیه نظام مقدس اسلامى سازگار
نیست.
س 1146: گوش‌دادن به صدای زن هنگامی که شعر و غیر آن را به
صورت دکلمه می‌خواند اعم از اینکه شنونده، جوان باشد یاخیر، مذکر باشد یا
مؤنث چه حکمی دارد؟ و اگر آن زن از محارم باشد، حکم آن چیست؟
ج: اگر
صدای زن به‌صورت غنا نباشد و گوش‌دادن به صدای او هم به قصد لذت و ریبه
نباشد و مفسدهای هم بر آن مترتّب نگردد، اشکال ندارد و فرقی بین موارد فوق
نیست.
س 1147: آیا موسیقی سنّتی که میراث ملی ایران میباشد، حرام است یا خیر؟
ج:
چیزى که از نظر عرف، موسیقى لهوى مناسب با مجالس لهو و معصیت محسوب شود،
به‌طور مطلق حرام است و در این مورد فرقى بین موسیقى ایرانى و غیر ایرانى و
موسیقى سنتى و غیر آن نیست.
س 1148: گاهی از رادیوهای عربی بعضی ازآهنگهای موسیقی پخش می‌شود، آیا گوش‌دادن به آنها به خاطر علاقه به شنیدن زبان عربی جایز است؟
ج:
گوش‌دادن به موسیقى لهوى متناسب با مجالس لهو و معصیت به‌طور مطلق حرام
است و علاقه به شنیدن زبان عربى مجوّز شرعى براى آن محسوب نمىشود.
س 1149: آیا تکرار اشعاری که بصورت آواز و بدون موسیقی خوانده می‌شوند جایز است؟
ج:
غنا حرام است هرچند همراه بانواختن آلات موسیقی نباشد و منظور از غنا
ترجیع صدا به نحوی است که مناسب با مجالس لهو مضل عن سبیل الله و فسق باشد،
ولی صرف تکرار شعر اشکال ندارد.
س 1150: خرید و فروش آلات موسیقی چه حکمی دارد؟ و حدود استفاده از آنها کدام است؟
ج: خرید و فروش آلات مشترک براى نواختن موسیقى غیر لهوى اشکال ندارد.
س 1151: آیا غنا در مثل قرآن و دعا و اذان جایز است؟
ج:
غنا صوتی است که با ترجیع همراه بوده و مناسب با مجالس لهو و گناه باشد که
به‌طور مطلق حرام است حتّی اگر در دعا و قرآن و اذان و مرثیه و غیره باشد.
س
1152: امروزه موسیقی برای معالجه بعضی از بیماریهای روانی مانند افسردگی،
اضطراب، مشکلات جنسی و سرد مزاجی زنان بکار میرود، حکم آن چیست؟
ج:
اگر احراز شود که نظر پزشک متخصص و امین این است که معالجه متوقف بر
استفاده از موسیقى است، بکارگیرى آن به مقدارى که معالجه بیمار اقتضا
مىکند اشکال ندارد.
س 1153: گوش‌دادن به غنا اگر باعث تمایل بیشتر انسان به همسرش شود، چه حکمی دارد؟
ج: مجرّد افزایش تمایل به همسر مجوّز شرعى براى گوش‌دادن به غنا محسوب نمى شود.
س 1154: اجرای کنسرت توسط زن برای زنان با علم به اینکه گروه نوازندگان نیز زن هستند، چه حکمی دارد؟
ج:
اگر اجرای کنسرت به‌صورت ترجیع لهوی (غنا) باشد و یا موسیقی که نواخته
می‌شود از نوع لهوی مضل عن سبیل الله و مناسب مجالس گناه حرام باشد، حرام
است.
س 1155: اگر معیار حرمت موسیقی، لهو بودن و مناسبت آن با مجالس
لهو و گناه است، پس آوازها و سرودهایی که باعث ایجاد طرب در بعضی از مردم
حتّی کودک غیر ممیّز می‌شوند، چه حکمی دارند؟ و آیا گوش‌دادن به نوارهای
مبتذلی که در آنها زنان به‌صورت غنا میخوانند ولی طربآور نیستند جایز
است؟ همچنین مسافرینی که سوار اتوبوسهای عمومی که غالباً از این نوارها
استفاده میکنند می‌شوند، چه تکلیفی دارند؟
ج: چنانچه موسیقى یا
آوازى که با ترجیع و طرب همراه است از لحاظ کیفیت یا مضمون یا حالت خاص شخص
نوازنده یا خواننده در خلال نواختن یا خواندن از نوع غنا یا موسیقى لهوى
مناسب با مجالس لهو و معصیت باشد، گوش کردن به آن حرام است حتّى براى کسى
که او را به طرب نیندازد و تحریک نکند و اگر در اتوبوسها و ماشینهاى دیگر
نوار غنا یا موسیقى لهوى پخش شود، مسافرین باید از گوش‌دادن به آن خوددارى
نموده و نهى از منکر کنند.
س 1156: آیا جایز است مردی غنای زن
اجنبیه را به قصد لذت بردن از حلال خود گوش کند؟ آیا غنای زن برای شوهر و
برعکس جایز است؟ و آیا این گفته صحیح است که شارع مقدس غنا را به علت
ملازمت آن با مجالس لهو و لعب و عدم انفکاک از آن دو حرام کرده و تحریم غنا
ناشی از تحریم آن مجالس است؟
ج: گوش‌دادن به غنا که عبارت است از
ترجیع صدا به نحوی که لهو مضل عن سبیل الله و مناسب با مجالس لهو و گناه
باشد، مطلقاً حرام است، حتّی غنای زن برای شوهرش و بالعکس و قصد لذت بردن
از همسر، استماع غنا را مباح نمیکند و حرمت غنا و مانند آن، با تعبّد به
شرع ثابت شده و از احکام ثابت فقه شیعه محسوب می‌شود و دائر مدار ملاکات
فرضی و آثار روانی و اجتماعی نمیباشد، بلکه تا زمانی که این عنوان حرام بر
آن صدق کند، حکم آن حرمت و وجوب اجتناب به‌طور مطلق است.
س 1157:
دانشجویان دانشکده علوم تربیتی باید در مرحله دروس اختصاصی در درس سرودها و
آوازهای انقلابی شرکت کنند زیرا در آنجا قطعههای موسیقی را آموخته و
به‌طور اجمالی با آنها آشنا می‌شوند. وسیله اصلی فراگیری این درس ارگ است،
آموختن این درس که جزء واحدهای اجباری است چه حکمی دارد؟ خرید و استفاده از
وسیله مذکور برای ما چه حکمی دارد؟ و به‌خصوص خواهران نسبت به اجرای تمرین
در برابر مردها چه وظیفهای دارند؟
ج: استفاده از آلات موسیقی
فینفسه برای اجرای سرودهای انقلابی و برنامههای دینی و فعالیتهای
فرهنگی و تربیتی مفید، اشکال ندارد و خرید و فروش آلات نوازندگی و یاددادن و
فراگیری آن برای استفاده در امور مذکور اشکال ندارد و خواهران میتوانند
با رعایت حجاب واجب و ضوابط شرعی در کلاس درس حاضر شوند.
س 1158:
بعضی از ترانهها در ظاهر انقلابی هستند و عرف هم آنها را انقلابی میداند
ولی نمیدانیم که آیا خواننده، قصد خواندن یک ترانه انقلابی را داشته یا یک
ترانه طربآور و لهو را، با توجه به اینکه خواننده مسلمان نیست ولی
ترانههای او ملّی و متضمّن جملاتی برضد اشغال و همچنین تحریک مردم به
مقاومت است، گوش‌دادن به این ترانهها چه حکمی دارد؟
ج: اگر کیفیت
آنها از نظر شنونده عرفاً، لهوی نباشد، گوش‌دادن به آنها اشکال ندارد و قصد
و نیّت خواننده و مضمون چیزی که می‌خواند در این‌باره تأثیری ندارد.
س
1159: جوانی بعنوان مربّی و داور بینالمللیِ بعضی از ورزشها بکار اشتغال
دارد. شغل او اقتضا می‌کند که به بعضی از باشگاههایی وارد شود که غنا و
موسیقی حرام در آنها پخش می‌شود، با توجه به اینکه این کار مقداری از
هزینههای زندگی او را تأمین می‌کند و فرصتهای شغلی هم در محل زندگی او کم
است، آیا این کار برای او جایز است؟
ج: این شغل براى او اشکال ندارد
هرچند گوش‌دادن به غنا و موسیقى لهوى براى او حرام است امّا در موارد
اضطرارى جایز است داخل مجلس غنا و موسیقى حرام شود، ولى باید از گوش‌دادن
به آن اجتناب کند و آنچه که بدون اختیار به گوش او مىخورد، اشکال ندارد.
س 1160: آیا فقط گوش‌دادن به موسیقی، حرام است یا اینکه شنیدن آن هم حرام است؟
ج: شنیدن غنا یا موسیقی لهوی حکم گوش‌دادن را ندارد مگر در بعضی از موارد که شنیدن از نظر عرف گوش‌دادن محسوب می‌شود.
س 1161: آیا نواختن موسیقی همراه قرائت قرآن با غیر از آلاتی که استفاده از آنها در مجالس لهو و لعب معمول است، جایز است؟
ج:
تلاوت قرآن کریم با صداى زیبا و صوت مناسب با شأنِ قرآن کریم اشکال ندارد،
بلکه امر راجحى است مشروط براینکه به حدّ غناى حرام نرسد، ولى نواختن
موسیقى با آن، وجه شرعى ندارد.
س 1162: طبل زدن در جشنهای میلاد و غیر آن چه حکمی دارد؟
ج: استفاده از آلات نوازندگی و موسیقی به نحو لهوی و مناسب با مجالس لهو و گناه به‌طور مطلق حرام است.
س 1163: آلات موسیقی که دانشآموزان مدارس عضو گروههای سرود آموزش و پرورش از آنها استفاده میکنند چه حکمی دارند؟
ج:
آن دسته از آلات موسیقى که در نظر عرف از آلات مشترک قابل استفاده براى
کارهاى حلال محسوب مىشوند، جایز است به‌طور غیر لهوى براى مقاصد حلال بکار
گرفته شوند ولى آلاتى که عرفاً از آلات مخصوص لهو محسوب مىشوند جایز نیست
مورد استفاده قرار گیرند.
س 1164: آیا ساخت سنتور که از آلات
موسیقی محسوب می‌شود و کسب درآمد با آن به عنوان شغل جایز است؟ آیا
بهرهگیری از اموال و کمک به ساخت سنتور به منظور توسعه و تکمیل صنعت
سنتورسازی و تشویق نوازندگان به نواختن آن جایز است؟ و آیا آموزش موسیقی
سنتی ایرانی به قصد نشر و احیای موسیقی اصیل جایز است؟
ج: استفاده
از آلات نوازندگی موسیقی برای اجرای سرودهای ملّی یا انقلابی یا هر امر
حلال و مفیدی تا زمانی که به حد لهو مناسب با مجالس معصیت نرسیده است اشکال
ندارد. همچنین موسیقی و تعلیم و یادگرفتن و ساختن آلات آن برای اهداف
مذکور فینفسه اشکال ندارد.
س 1165: چه آلاتی لهو محسوب می‌شوند و استفاده از آنها به هیچ وجه جایز نیست؟
س 1166: آیا گرفتن اجرت برای تکثیر نوارهای صوتی که محتوی امور حرامی هستند جایز است؟
ج: آلاتى که نوعا در لهو و لعب بکار مىروند و منفعت حلالى دربرندارند.
